دست هایی که جا ماند

«برای چیدن گیاهان بهاری به بالای تپه رفته بود که ناگهان صدای مهیبی آمد و پسرم مجروح شد». این را پدر شایان می گوید؛ پسر ۱۱ ساله ای که جمعه گذشته پس از انفجار مین های به جامانده از زمان جنگ، در نزدیکی شهر سنندج دو دست و یک چشمش را از دست داد. منطقه ای که سال ها پیش پایان عملیات پاکسازی در آن جشن گرفته شده بود اما همچنان قربانی می گیرد.
پدر شایان در حالی که لرزش صدایش از پشت تلفن به خوبی حس می شد، به «شرق» می گوید: «برای تفریح به مریوان رفته و در راه برگشت به سنندج بودیم که این اتفاق افتاد. ساعت حدود پنج، شش عصر بود و یک ساعت مانده بود به سنندج برسیم که بچه ها گرسنه بودند و از من خواستند ماشین را کنار جاده نگه دارم تا عصرانه بخوریم. تازه باران تمام شده بود و هوا خیلی خوب بود. برای همین وسط سبزه زار ها رفتیم و همانجا عصرانه را خوردیم. بعد از اینکه کمی آنجا استراحت کردیم، بچه ها به بالای تپه رفتند تا گل و قارچ بچینند. ناگهان صدای مهیبی آمد؛ به بالای تپه نگاه کردم، دیدم شایان با دست و صورت خونی ۲۰ متر به طرف پایین آمد و در میان راه افتاد. مادرش با داد و فریاد سعی داشت از تپه بالا برود، پاهای من سست شده بود و توان راه رفتن نداشتم. تا نصف تپه را بالا رفتم اما نتوانستم خودم را به شایان برسانم. مرد کشاورزی که آن نزدیکی ها بود، وقتی متوجه انفجار شد، خودش را به شایان رساند و او را به پایین تپه ها آورد. چند دقیقه بعد آمبولانس آمد و شایان را به بیمارستان سنندج انتقال دادند». چند ثانیه سکوت می کند؛ از آن طرف خط صدا از داخل بیمارستان سنندج می آید که یکی را پیج می کنند. صدای پدر شایان از ته گلویش بیرون می آید و می گوید: «شما اگر خبرش را در روزنامه ها کار کنین، مشکلی برای پسرم پیش نمی آید؟ لطفا چیزی ننویسید که کسی ناراحت شود و کار پسرم به مشکل بربخورد». از صحبت کردن با رسانه ها می ترسد. بعد از کمی گفت وگو راضی می شود صحبتش را با من ادامه دهد و می گوید: «وقتی آمبولانس آمد، شایان هوشیار بود و با ما صحبت می کرد. پزشک گفت که نباید خوابش ببرد، برای همین آن ۵۰ دقیقه تا وقتی که به بیمارستان کوثر سنندج رسیدیم، با او صحبت می کردم و مدام صدایش می زدم و می گفتم شایان جان نخواب پسرم؛ ولی پسرم درد داشت و ناله می کرد و می گفت دستم درد می کند». اینها را که می گوید، گریه اش می گیرد و گوشم از صدای گریه اش پر می شود. بعد از اینکه کمی آرام می شود، ادامه می دهد: «وقتی در آی سی یو به ملاقاتش رفتم، از من خواست گریه نکنم و ناراحت نباشم؛ اما چطور می توان آرام بود؟ پسر ۱۱ساله ام در این سن معلول شد. دو دستش را از مچ قطع کردند و یکی از چشم هایش تخلیه شده. هرچند وقتی به دیدنش می روم، سعی می کنم به او روحیه بدهم اما چه فایده ای دارد؟ مگر می توانم دوباره دست هایش را برگردانم؟»
نفس عمیقی می کشد و ادامه می دهد: «فردای آن روز به ما گفتند منطقه ای که شما به آنجا رفته بودید، یک پایگاه متروکه بوده است و گروه پاکسازی دو مین عمل نشده دیگر در آنجا پیدا و خنثی کردند. اما آنجا نه سیم خارداری بود و نه تابلویی که متوجه شویم احتمال خطر مین در آن منطقه وجود دارد. تازه بعد از اینکه این بلا به سر پسرم آمد، متوجه شدیم آنجا محل خطرناکی است. منطقه ای سرسبز و خوش آب و هوا که صد کیلومتر با مرز فاصله دارد و نزدیک مناطق مسکونی است». پدر شایان که کارگر ساختمان است در ادامه می گوید: «از مسئولان خواهش می کنم به دادمان برسند. البته خوشبختانه بیمارستان با ما همکاری کرد و خیلی به پسرم رسیدگی کردند».

انفجار در مناطق پاکسازی شده
حدود ٣٠ سال از پایان جنگ هشت ساله عراق با ایران می گذرد؛ اما بقایای آن جنگ خونبار هنوز هم کشته و مجروح می دهد و شایان ۱۱ساله تنها یکی از ١٠ هزارنفری است که در سال های پس از جنگ قربانی مین شده اند. دراین باره بهنام صادقی، فعال مین زدایی که سال هاست در استان های مرزی مشغول به کار در همین زمینه است، به «شرق» می گوید: «نزدیک به چهارمیلیون و ٢٠٠ هزار هکتار زمین آلوده به مین در پنج استان آذربایجان غربی، کرمانشاه، کردستان، ایلام و خوزستان داریم که به تفکیک ایلام یک میلیون و ٧٠٠ هزار هکتار، خوزستان یک میلیون و ۵٠٠ هزار هکتار، کرمانشاه ٧٠٠ هزار هکتار، کردستان ١۵٠ هزار هکتار و آذربایجان نیز ١۵٠ هزار هکتار زمین آلوده به مین دارد».
او در ادامه با بیان اینکه براساس اعلام مرکز مین زدایی کشور از زمان اتمام جنگ ایران و عراق حدود ١٠ هزار نفر بر اثر مین های به جامانده از زمان جنگ کشته و زخمی شده اند، می گوید «سال ۸۸ پاکسازی استان کردستان و آذربایجان غربی اعلام شده بود؛ اما حوادثی که بعد از آن اتفاق افتاد، نشان می دهد این مناطق همچنان به طور کامل پاکسازی نشده اند؛ به همین خاطر از سال ۹۰ مجددا گروه های پاکسازی را در قالب چند تیم به استان کردستان اعزام کردند و ما عملا می بینیم این حوادث در مناطقی رخ می دهد که قبلا پا ک سازی شده اند؛ مثل اتفاقی که چند روز پیش در ۴۵ کیلومتری جاده مریوان به سنندج رخ داد. اگر روی نقشه نگاه کنید، می بینید محل انفجار کنار جاده است و احتمالا مین به جامانده در این مناطق به مرور زمان بر اثر باد، باران، فرسایش خاک و جابه جایی توسط افراد از ارتفاع به سمت جاده جابه جا شده است».
از او درباره علت وجود این مین ها در مناطق پاک سازی شده و تجربه دیگر کشور ها در این زمینه می پرسم؛ صادقی در پاسخ می گوید «جغرافیای استان کردستان و آذربایجان غربی با اقلیم کردستان عراق یکسان است؛ هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر آب و هوایی؛ اما در اقلیم کردستان کمتر شاهد چنین اتفاقاتی هستیم. به این دلیل که در آنجا از مین روب ها می خواهند تا دامنه ارتفاعات را نیز پاکسازی کنند و فقط منطقه محدوده مین های سابق را در نظر نمی گیرند و دامنه هایی را که احتمال می رود مین تا آنجا جابه جا شده باشد، نیز در قرارداد ذکر می کنند و تحت پاک سازی قرار می دهند. قاعدتا این عمل هم به زمان و هم هزینه بیشتری نیاز دارد؛ اما احتمال اینکه مینی در منطقه باقی بماند، به حداقل می رسد؛ اما در کشور ما برای پاکسازی فقط میدان مین در نظر گرفته می شود. این در حالی است که امکان جابه جایی مین بر اثر عوامل مختلف وجود دارد. ای کاش دولت هزینه های بیشتری در اختیار مرکز مین زدایی قرار بدهد تا بتوانند تا پایین ترین دامنه ها را نیز پاک سازی کنند و شاهد این گونه اتفاقات نباشیم.

انفجارهای بی پایان
اخبار مربوط به قربانیان و حادثه دیدگان ناشی از انفجار مین، در حالی منتشر می شود که پیش از این برای برخی استان ها پایان عملیات پاکسازی جشن گرفته شد. به عنوان مثال کرمانشاه، نخستین استانی بود که بهمن ٩١ پایان عملیات پاکسازی در آن جشن گرفته شد. این در حالی است که بنا بر آخرین گزارشی که از قربانیان مین در سال ٩۵ در سایت «مین و زندگی» منتشر شده، از مجموع ۵۵ کشته و مجروح انفجار مین و مهمات بازمانده از دوران جنگ، پنج نفر (دو کشته و سه مجروح) ساکن استان کرمانشاه بوده اند. استان های ایلام، کردستان و خوزستان هم وضعی مشابه کرمانشاه دارند. جشن پاکسازی ایلام، پایان سال ٩١ و جشن پاکسازی کردستان، پایان سال ٩٠ و جشن پاکسازی خوزستان، سال ٩۴ برگزار شد؛ اما جمعه، ۲۱ اردیبهشت ١٣٩۷، خبری جدید در رسانه ها منتشر شد؛ خبری به این شرح: «در پی انفجار مین به جا مانده از دوران جنگ در منطقه پیچون «روستایی از توابع بخش کلاترزان شهرستان سنندج یک کودک ۱۱ساله از ناحیه دو دست قطع عضو شد و یکی از چشم های او نیز تخلیه شد و گوش و بدن کودک نیز به شدت زخمی شده است».
سمیرا حسینی، روزنامه شرق