نگاهی به آموزش خطر مین در ایران

بهنام صادقی

فعال مین زدایی و مدیر وبلاگ مین و زندگی

روز چهارم آوریل از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد روز جهانی آگاهی از مین و کمک به اقدام علیه آن نامگذاری شده است. این نامگذاری در دسامبر 2005 صورت گرفت و نخستین بار در سال 2006 این روز گرامی داشته شد. مجمع عمومی سازمان ملل در این سال از کشورها خواست تا با کمک به این نهاد و سازمان های مرتبط به مقابله با مشکل مین بپردازند.

مین های زمینی پس از خاتمه درگیری ها همچنان در محل باقی می مانند و به کشتار غیر نظامیان می پردازند به گونه ای که از هر ده نفر قربانی مین در جهان 7 نفر آن غیرنظامی هستند. علاوه بر آن مین ها مانع دسترسی مردم محلی به مراتع، راهها،آب،منابع زیر زمینی و بازسازی مناطق آسیب دیده از جنگ می شوند.

کارشناسان معتقدند ؛ بهترین راه حل مقابله مین های زمینی پاکسازی میادین مین است .

اما پاکسازی میادین مین کار بسیار پرهزینه و طولانی مدت است و ممکن است چندین سال به طول بیانجامد؛ بنابراین تا زمانی که پاکسازی خاتمه نیافته “آموزش خطر مین ” و ” کاهش سطح خطر ” راه مقابله با این مشکل است.

با وجودیکه کمی بیش از ده سال از این مناسبت جهانی می گذرد ؛اما آموزش ها به جمعیت های ساکن در مناطق آلوده اثرات مثبت خود را به خوبی در سطح جهان نشان داده است ،بطوریکه قربانیان مین در جهان از 15هزار نفر در هر سال در دهه 90 میلادی به حدود چهار هزار نفر در حال حاضر کاهش یافته است.

آموزش خطر مین در ایران

هر چند در زمان جنگ تحمیلی پاکسازی میادین مین در مناطق آزاد شده صورت می گرفت ؛ با این حال عملیات وسیع پاکسازی حدود یک سال بعد از آتش بس و در نیمه دوم سال 1368 آغاز گشت. در این دوره که تا زمان تشکیل مرکز مین زدایی کشور در سال 1385 ادامه داشت ؛ پاکسازی توسط واحدهای مهندسی ارتش و سپاه صورت می گرفت. در این برهه از زمان هیچگونه آموزش خطر مین به صورت رسمی به مردم مناطق جنگی ارائه نگردید.

متاسفانه عدم آموزش خطر مین به مردم در این دوره آثار جبران ناپذیری بر جای گذاشت.

بنابر آمارهای منتشر شده در طی سال های 1368-1385 در پنج استان غربی کشور، بیش از 2000 نفر کشته و حدود 5000 تن بر اثر برخورد با مین و مهمات باقی مانده از جنگ زخمی شده اند.

با آغاز عملی فعالیت مرکز مین زدایی کشور با رویکرد پاکسازی بشردوستانه در سال 1386؛ آموزش خطر مین به ساکنین مناطق آلوده در دستور کار قرار گرفت. این آموزش ها را معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی و معاونت امداد و نجات جمعیت هلال احمر بر عهده گرفتند.

این آموزش ها به صورت گروهی و چهره به چهره توسط کارشناسان و داوطلبان جمعیت هلال احمر و بهزیستی با توجه به سن،گروههای اجتماعی و…….. به تمامی جمعیت محلی ارائه گردید. سازمان های مردم نهاد و موسسات غیر انتفاعی محلی مورد تایید سازمان بهزیستی در توسعه آموزش خطر مین در دورترین نقاط استان های آلوده نقش به سزایی داشتند.

به منظورتسهیل در دریافت پیام های آموزشی پنج جلد کتاب برای مقاطع تحصیلی اول دبستان،دوم تا پنجم دبستان،راهنمایی و دبیرستان ،کشاورزان و دامداران و همچنین کتاب برای مربیان تهیه گردید.

این کتاب ها به صورت رایگان و در بین دانش آموزان، کشاورزان ،دامداران و جمعیت محلی توزیع می گردید.

علاوه بر چاپ و توزیع پوستر و کاتالوگ ،تهیه فیلیپ چارت،سفارش و ساخت 7 انیمیشن خطر مین با بهترین کیفیت و به زبان های فارسی، عربی،کوردی و آذری اثر به سزایی در درک بهتر مطالب در استان های مختلف داشته است.

اجرای آموزش ها از طریق مراسم فرهنگی مانند برپایی نمایشگاه ، برگزاری مسایقات بومی و محلی، ایستگاههای نقاشی،مسابقات نقاشی، پیاده روی خانوادگی با موضوع خطر مین از اقدامات متنوعی است که در زمینه خطر مین در ایران صورت گرفته است.

همچنین به منظور ارتقاء دانش مربیان و به روز شدن اطلاعات آنها در این زمینه، دوره های مربی گری و ارتقاء سطح توسط جمعیت هلال احمر و سازمان بهزیستی به شیوه درون سازمانی همواره صورت گرفته و در سال گذشته نیز دو دوره آموزشی در مرکز مین زدایی کشور برگزار گردید..

اجرای آموزش خطر مین به دهداران ، بخشداران و مسئولان شوراهای روستایی مناطق آلوده و ارتباط مستقیم با پایین ترین رده های مسئولین محلی موجب تسریع در اطلاع رسانی در خصوص خطرات مین و مهمات گردیده است.

اقدامات صورت گرفته فوق در زمینه آموزش خطر مین و پاکسازی مناطق آلوده به طور همزمان ؛ موجب کاهش تلفات در بین شهروندان مناطق آلوده گردیده به گونه ای که آمار کشته شدگان حدود 90 درصد کاهش را نشان می دهد. با این حال به نظر می رسد آموزش خطر مین در ایران با کاستی هایی نیز مواجه می باشد.

اهم این کاستی ها عبارت است از:

  • عدم اطلاع رسانی عمومی

مرکز مین زدایی کشور به عنوان نهاد ملی مین هیچگونه اطلاع رسانی در زمینه آموزش خطر مین به مردم مناطق آلوده ارائه نمی کند به گونه ای که بسیاری از مردم ایران با مشکل مین آشنایی ندارند و جای تاسف است بیان نماییم که نهاد ملی مین در ایران فاقد سایت اینترنتی جهت اطلاع رسانی می باشد.

همچنین سازمان بهزیستی و جمعیت هلال احمرکه بار اصلی این آموزش ها را بر دوش می کشند هیچگونه اطلاعاتی از عملکرد خود در این زمینه منتشر نمی کنند.سایت های مرکزی و استانی بهزیستی و هلال احمر نیز فاقد هرگونه اطلاعاتی در زمینه آموزش خطر مین می باشد.

بنابراین لازم است سازمان های برگزار کننده این آموزش ها علاوه بر ارائه سالانه از عملکرد خود از طریق رسانه های گروهی ، با شرکت در نشست های بین المللی اقدامات و تجربیات خود را در این زمینه با سایر کشورها به اشتراک بگذارند.

  • استقلال عمل سازمان های اجرایی

دو سازمان دولتی متولی امر آموزش خطر مین به طور مستقل و به صورت موازی و بدون اطلاع و هماهنگی با یکدیگر اقدام به آموزش در مناطق آلوده می نمایند.این استقلال عمل ، باعث شده که بعضی از مناطق چندین بار از طرف هر دو سازمان تحت آموزش قرار گرفته و بالعکس بعضی از نقاط به تصور اینکه سازمان دیگر اقدام به آموزش می نماید؛ هیچ آموزشی به آنها اراده نگردد.

به منظور رفع این نقیصه عقد تفاهم نامه ایجاد هماهنگی بین سازمان های اجرایی آموزش خطر مین؛ بهزیستی و هلال احمر؛ ضروری به نظر می رسد .مرکز مین زدایی کشور به عنوان نهاد ملی مین با برنامه ریزی قادر به ایجاد هماهنگی بین این دو سازمان می باشد.

  • اولویت بندی مناطق نیازمند آموزش

مرکز مین زدایی کشور به عنوان نهاد ملی مین در کشور نقشه هایی را با عنوان اولویت اول و دوم آموزش خطر مین تهیه و در اختیار نهادهای آموزشی ؛ بهزیستی و هلال احمر؛ قرار داده است.با نگاهی کارشناسانه به نقشه تحویلی به راحتی می توان تشخیص داد که تعیین اولویت فقط بر اساس مناطق تحت اشغال و آخرین برد آتش سلاح کلاسیک دشمن ،صورت گرفته است نه تعداد حوادث رخ داده و میزان جمعیت در معرض خطر.

با توجه به احاطه کامل مرکز مین زدایی کشور به وضعیت مناطق پاکسازی شده، حوادث رخ داده، وضعیت آماری افراد حادثه دیده از قبیل جنسیت، سن، شغل، سواد و……..می بایست مناطق و جمعیت دارای اولویت آموزش را بر مبنای موارد ذکر شده تعیین و به صورت نقشه جامع اولویت آموزشی خطر مین به سازمان های اجرایی آموزش ارائه نماید.

  • نبود طرح درس یکسان برای مربیان

همانطور که پیشتر گفته شد، دو سازمان دولتی متولی امر آموزش خطر مین به صورت مستقل و موازی اجرای آموزش را بر عهده دارند و طبیعی است که هر کدام متون آموزشی ، وسایل کمک آموزشی و نحوه تدریس مخصوص خود دارند.ج

معیت هلال احمر از کتاب مخصوص آموزش خطر مین که توسط کارشناسان صلیب سرخ جهانی تهیه شده برای مربیان خود استفاده می کند و سازمان بهزیستی از کتاب راهنمای مربیان که با همکاری کارشناسان مرکز مین زدایی کشور تهیه شده در امر آموزش های خود بهره می برد.

این دوگانگی در منابع و تدریس ، باعث سردرگمی فراگیران و بسیار خطرناک و می تواند زمینه ساز حادثه برای مردم درگیر با مشکل مین گردد.

هر چند مرکز مین زدایی در سال گذشته با برگزاری 5 دوره آموزشی برای مربیانِ سازمان های اجرایی آموزش خطر مین تلاش خوبی نموده تا متون درسی را یکسان نمایند، ولی به نظر می رسد بایستی این تلاش ها در زمینه تهیه کتاب راهنمای مربیان و وسایل کمک آموزشی با سرعت بیشتری صورت بگیرد.

  • انحراف از برنامه آموزشی

با نظر به اینکه کودکان بخشی از تلفات انسانی در مناطق جنگی را تشکیل می دهد، آموزش این گروه جزو اهداف اصلی آموزش خطر مین در ایران است .به همین دلیل سازمان بهزیستی با ارائه طرحی کلیه دانش آموزان را تحت این آموزش ها قرار داده است. بر اساس این طرح ساعات تدریس آموزش خطر مین برای دانش آموزان 9جلسه و برابر با 600ساعت آموزشی برای پایه های مختلف تحصیلی در نظر گرفته شده است.حجم زیاد ساعت آموزشی خطر مین و همچنین کمبود مربی در مدارس؛ به طور معمول هر آموزشگاه یک مربی خطر مین دارد؛ موجب اختلال در ساعات موظف تدریس گشته و باعث شده تا مربیان از اجرای دقیق ساعات برنامه ریزی چشم پوشی کنند. در چنین وضعیتی مربیان آموزشی بر خلاف روح حاکم بر آموزش خطر مین ، اقدام به برگزاری کلاس برای تمامی افراد آموزشگاه بدون در نظر گرفتن پایه تحصیلی می نمایند.واضح است انحراف از برنامه تاثیر کامل بر گروه هدف نخواهد گذاشت و اثرات خود را به صورت حادثه نمایان می سازد.

  • بودجه و هزینه

آموزش خطر مین پروژه ای مستمر است . با تکرار آموزش ها است که می توان امیدوار به تغییر رفتار جمعیت هدف باشیم. اجرای آموزش در سطح وسیعی از استان های آلوده هزینه های مالی زیادی در بر دارد. استمرار آموزش های آگاهی از خطر مین هزینه ها را چند برابر خواهد کرد .برای دستیابی به اهداف آموزشی خطر مین می بایست ردیف خاص مالی برای آموزش در نظر گرفته شود. تعیین بودجه سالانه بایستی به گونه ای باشد که در طی سال حداقل دوبار آموزش ها برای مردم درگیر با مشکل مین اجرا گردد.

  • نبود برنامه ارزیابی کیفیت آموزش

با وجود اجرای آموزش های خطر مین از سال 86 تاکنون،متاسفانه هیچگاه این آموزش ها و مربیان تحت ارزیابی استاندارد قرار نگرفته اند. بدیهی است تا زمانی که این آموزش ها ارزیابی نگردنند نقاط ضعف و قدرت و راه کارهای مقابله با آنرا نمی توان به طور دقیق و علمی تبیین نمود.

  • عدم استمرار آموزش

همانگومه که پیشتر نیز اشاره شد،اصل مهم در آموزش خطر مین استمرار آموزش هاست.با استمرار این دوره هاست که می توان به تغییر رفتار جمعیت محلی در خصوص خطر مین امیدوار بود.عدم استمرار آموزش رابطه مستقیمی با ردیف بودجه تخصیص یافته دارد. هرگاه بودجه های مناسب برای اموزش تخصیص یافته ،آموزش ها در دوره های زمانی از پیش تعیین شده اجرا گردیده اند.

  • نقش کم رنگ سمن ها

هر چند طی سالهای اخیر و به ویژه سازمان بهزیستی از سمن ها استفاده بیشتری در آموزش خطر مین می نماید با این حال به نظر می رسد هنوز از تمامی توان سمن ها در امر آموزش خطر مین بهره برداری نمی شود. سمن ها با توجه به اینکه از طرف مردم محلی تاسیس و تامین مالی می شوند می توانند بسیار مثمر ثمر واقع شوند .آشنایی کارکنان محلی سمن ها به زبان ، فرهنگ و آداب محلی نقش به سزایی در ارتباط گیری سریع با جامعه هدف دارند. لازم است در این زمینه بهای بیشتری به سمن ها داد و از آنها در امر آموزش خطر مین استفاده نمود.

 

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *