ایران دومین کشور آلوده به مین و احساس بی نیازی دولت از کسب تجارب جهانی
از نخستین گردهمایی سران ۵۵ کشورِ عضو معاهدۀ ممنوعیت مین های ضد نفر در موزامبیک پانزده سال می گذرد. نمایندگان کشورهای عضو این معاهده ( مصوب ۱۸ سپتامبر ۱۹۹۷) هر سال برای رایزنی دربارۀ مسائل اجرایی با یکدیگر دیدار می کنند. هر پنج سال، نمایندگان این کشورها در یک کنفرانس دوره ای حاضر می شوند تا دربارۀ تنظیم برنامه های عملی با یکدیگر مشورت کنند. در پایان این جلسات سندی به امضای همۀ کشورهای عضو می رسد. این بار به جای ۵۵ کشور، نمایندگانی از۱۶۱ کشور در این مذاکرات حاضر شده اند. قرار است آنها دربارۀ پیشرفت های پنج سال گذشته در دستیابی به اهداف بشردوستانۀ این معاهده با یکدیگر صحبت کنند. در این گردهمایی تلاش می شود تا کشورهای غیر عضو را برای پیوستن به این معاهده متقاعد سازتد. همچنین قرار است که چگونگی اجرای تعهدات از سال ٢٠١۴ تا سال ٢٠١٩ را بررسی کنند. از دیگر اهداف اجلاس موزامبیک می توان به ایجاد سازوکارهای اجرایی در پاسخ به چالش های جدید و متغیر اشاره کرد.
نکته اینجاست که بعد از تولد این معاهده، مین دیگر موضوعی منحصر به کشورهای آلوده به مین نبود بلکه به مسئله ای جهانی بدل شد و اکنون بیش از ٨٠ درصد از کشور های جهان عضو این معاهده هستند. اقدامات انجام شده توسط دولت های عضو و نهادهای غیر دولتی باعث شده که اکثر کشورهای غیر عضو هم تولید این گونه مین ها را متوقف کرده اند. از دهۀ ٩٠ میلادی تا کنون بیش از میلیون ها مین معدوم شده، ۲۷ کشور از میان کشور های آلوده به مین از وجود این سلاح های مرگبار پاک شده و تلفات انسانی ناشی از انفجار مین های ضد نفر به شکل چشمگیری کاهش یافته است. تا پایان دهۀ ٩٠ میلادی، هر سال حدود بیست هزار نفر بر اثر انفجار مین کشته یا زخمی می شدند، اما این رقم اکنون به کمتر از چهار هزار نفر در سال رسیده است. البته به رغم این پیشرفت ها، هنوز میلیون ها نفر در سراسر جهان با خطر مین روبرو هستند. بر اساس آمارها، هر روز ١٠ نفر در جهان قربانی مین می شوند و مین همچنان یکی از موانع جدی توسعه در بیش از ۶٠ کشور دنیا است.
در این سالها که جامعۀ جهانی در پی مین زدایی بوده، 35 کشور، از جمله آمریکا و ایران، که یکی از آلوده ترین کشورهای جهان به مین است، به معاهدۀ ممنوعیت مین های ضد نفر نپیوسته اند. تفاوت ایران با کشورهایی نظیر آمریکا این است که معمولا نمایندگان دولت ها و نهادهای غیر دولتی کشورهای غیرعضو به عنوان ناظر در این کنفرانس ها شرکت می کنند اما از ایران هیچ نماینده ای در این جلسات حضور ندارد. سوال این است که چرا ایران در اینگونه کنفرانس ها نماینده ای ندارد؟ هر چند به این پرسش در رسانه های رسمی پاسخ نمی دهند اما صفحۀ ایران بدون مین در فیس بوک یکی از صفحات پرمخاطب است. چند نفر از مین روب ها در همین صفحه نوشته اند که ظاهرا ایران خود را بی نیاز از آموزش می داند و معتقد است که می تواند تجربه ها و دستاوردهایش را به دیگر کشورها صادر کند. چندی پیش، رئیس‌جمهور ایران در پیامی به مراسم روز جهانیِ آگاهی از خطرات مین که در تهران برگزار شد، تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد تا تجربیات کسب شده در این زمینه را در جهت تسریع پاکسازی مناطق آلوده در اختیار دیگر کشورها قرار دهد.»
اما نگاهی به آمار تلفات انسانی ناشی از انفجار مین در ایران از فقدان چنین تجربه ای خبر می دهد. در خرداد ماه امسال، در کمتر از یک هفته، چهار مین روب ایرانی خود قربانی مین شدند که یکی از آنها به نام یوسف سلیمانی کشته شد. بر اساس گزارش مانیتور، تا پایان سال 2012، تلفات ناشی از مین در ایران ١٠٠٠٠ نفر تخمین زده شده (٨٢۴٣ نفر ثبت شده) که ١٢٣ نفر از آنها در سال ٢٠١٢ جان خود را از دست داده اند. علاوه بر تعداد فراوان تلفات انسانی ناشی از انفجار مین، مشکلات متعدد دیگری هم گریبانگیر بازماندگان این حوادث است. به عنوان مثال، بنیاد شهید، متولی تشکیل پرونده برای قربانیان مین است اما در این زمینه اقدامات لازم را انجام نمی دهد. دیگر نهادهای مسئول نیز سعی می‌کنند تا حد امکان از تشکیل پرونده دربارۀ انفجار مین خودداری کنند. پس از تشکیل پرونده و طی مراحل پیچیده و طولانی رسیدگی، فرد آسیب دیده توسط مین، تحت پوشش نهادهایی مانندِ بهزیستی یا کمیته امداد قرار می گیرد و حسب مورد، مستمری ماهیانۀ اندکی دریافت می کند که به گفتۀ خود این قربانیان حتی کفاف هزینه های درمانشان را هم نمی دهد. دیگر مشکل عمده، عدم رعایت موازین بین المللی در پاکسازی مین است که خود سبب کشته یا مجروح شدن کسانی می شود که امر پاکسازی را بر عهده دارند. مدیریت ناکارا، برنامه ریزی نامناسب و عدم اختصاص بودجۀ کافی از جمله مواردی است که امر پاکسازی مین در ایران را با مشکل جدی مواجه کرده است.
آقای روحانی در پیام ارسالی خود به مراسم روز جهانی آگاهی از خطرات مین، ایران را پشتیبان اقدامات ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزۀ پاکسازی مناطق آلوده به اینگونه مهمات دانست. این در حالی است که کوفی عنان، دبیرکل سابق سازمان ملل، به مناسبت سومین کنفرانس پنج سالۀ معاهدۀ ممنوعیت مین های ضد نفر گفته است که «برای دست یابی به جهانی عاری از مین های زمینی و مواد منفجرۀ باقی مانده از جنگ، هر یک از ما، دولت ها، مردم و کشور های آلوده به مین باید انرژی و تفکر خود را روی این کار متمرکز کرده تا دنیایی عاری از این سلاح های بی رحم و مرگبار داشته باشیم. » به نظر می رسد که برای پاک شدن زمین از مین بیشتر نیاز به عمل است تا حرف. ایران و کشورهای آلوده به مین باید در گردهمایی های جهانی فعالانه مشارکت کنند و از دانش و تجارب سایر کشورها بهره گیرند نه آن که خود را بی نیاز بدانند. سازمان «هندیکپ اینترنشنال» اعلام کرده که موزامبیک، یکی از آلوده ترین کشورهای جهان به مین، تا پایان سال ۲۰۱۴ به صورت کامل پاکسازی می شود اما ایران همچنان راه درازی را در پیش دارد و بعد از مصر دومین کشور آلوده به مین در جهان است. وقتی مین همچنان در ایران قربانی می گیرد چرا باید خود را بی نیاز از تبادل نظر و کسبِ تجربه بدانیم؟ چرا ایران به معاهدۀ ممنوعیت مین های زمینی نمی پیوندد؟ چرا جامعۀ مدنی و فعالین حقوق بشر به این امر توجه نمی کنند؟ سکوت و بی اعتنایی به مرگ و معلول شدن هموطنانمان خود نقض آشکار حقوق بشر است.
لیلا علی کرمی وکیل دادگستری
برگرفته از سایت ایران وایر
